Co łączy spektrum autyzmu i ADHD?

Zaburzenia ze spektrum autyzmu oraz ADHD mogą często ze sobą współwystępować. Oba mogą oddziaływać na wspólne obszary życia, jednak strategie działania i objawy mogą się między nimi różnić. 

Zaburzenia neurorozwojowe

W międzynarodowej klasyfikacji ICD-11 (International Classification of Diseases), która w najbliższych latach zacznie obowiązywać również  w Polsce pojawia się kategoria zaburzeń neurorozwojowych. Pojęcie to odnosi się do zaburzeń w  funkcjonowaniu ruchowym, intelektualnym, społecznym, oraz językowym z początkiem w okresie rozwojowym. Wśród nich możemy w niej wyróżnić:

· Zaburzenia rozwoju intelektualnego

· Rozwojowe zaburzenia mowy i języka

· Zaburzenia ze spektrum autyzmu

· Rozwojowe zaburzenia uczenia się

· Rozwojowe zaburzenia koordynacji ruchowej

· Zaburzenia z deficytem uwagi i nadaktywnością (ADHD)

· Stereotypie ruchowe

Z uwagi na wspólny charakter rozwojowy oraz częste współwystępowanie proces diagnozy powinien uwzględniać cechy obojga z nich. U części osób, które podejrzewa u siebie spektrum autyzmu lub ADHD mogą one współwystępować. W tym przypadku doświadczane trudności mogą być silniejsze niż ich suma. Na przykład na lekcji szkolnej mogą wystąpić trudności nie tylko z niezaspokojonej potrzeby ruchu, ale również przeciążenia dźwiękami.

W tym artykule skupię się na podobieństwach i różnicach w obrębie zaburzeń ze spektrum autyzmu i zaburzeń z deficytem uwagi i nadaktywności.

Autyzm

Pojęcie autyzmu (ASD) odnosi się do deficytów w funkcjonowaniu społecznym, trudności w komunikacji, powtarzalnym i mniej elastycznym zachowaniem oraz zainteresowaniami. Wymienione obszary przyczyniają się do wystąpienia trudności w funkcjonowaniu i nie wynikają z typowego (neurotypowego) rozwoju i nie są typowe dla wieku. Używa się określenia “spektrum” dla podkreślenia różnic indywidualnych w nasileniu i występowaniu opisanych wyżej cech. U każdej osoby może się objawiać trochę inaczej, a różne trudności mogą mieć inne natężenie. Nie istnieje jeden obraz spektrum autyzmu. Ponadto z klasyfikacji znikają pojęcia autyzmu dziecięcego i zespołu Aspergera, co wynika z braku obecnych przesłanek o ich odrębności. Jeśli otrzymaliście taką diagnozę w przeszłości będzie ona dalej ważna i interpretowana według obecnego stanu wiedzy. Z uwagi na wielowymiarowość i ciągłość cech lista możliwych objawów jest długa. Mogą one obejmować trudności z zakresu:

· adaptacji do nowych warunków

· rozumienia komunikacji niewerbalnej

· zachowania dostosowanym do sytuacji społecznej

· nawiązywania i utrzymywania relacji społecznych

· reagowania na stany emocjonalne innych ludzi

Oraz:

· stimowania, czyli powtarzalnych czynności ruchowych mających na celu regulację wewnętrzną. Może to obejmować na przykład ruchy rękoma czy chodzenie w kółko. Tutaj lista jest podobnie długa i może obejmowac bardzo różne zachowania, które pełnią funkcję regulacyjną.

· nadmiernej lub niskiej wrażliwości na bodźce zmysłowe. Może się to objawiać w uczuciu przeciążenia pod wpływem hałasu lub innych bodźców zmysłowych. Z uwagi na to coraz więcej sklepów wprowadza godziny w których nie gra muzyka dzięki czemu jest ciszej.

ADHD

Zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD) charakteryzuje się trudnościami z zakresu uwagi, nadpobudliwości ruchowej oraz impulsywności. Obaj te u niektórych są podobnie nasilone, natomiast u części przeważa nieuwaga, a u innych impulsywność i nadpobudliwość. W odróżnieniu od spektrum autyzmu nie występuje w nim mniejsza elastyczność w zachowaniu i zainteresowaniach. Sfera relacji społecznych również może cechować się występowaniem większych trudności w porównaniu do osób neurotypowych, jednak tutaj w dużym stopniu ich źródłem jest impulsywność oraz problemy uwagowe oraz ich wpływ na samoocenę. ADHD często współwystępuje ze spektrum autyzmu i w takim przypadku trudności w funkcjonowaniu mogą się nasilać w obszarach wspólnych dla obu jednostek.

Elementy wspólne i różnicujące

Wśród cech wspólnych między spektrum autyzmu a ADHD można wyróżnić:

· Trudności uwagowe – duża rozpraszalność uwagi w ADHD lub nadmierna koncentracja (tzw. hiperfiksacja), która może występować w obu zaburzeniach. To pojęcie dotyczy bardzo wysokiego zainteresowania wybranym tematem. Trudności uwagowe mogą wtedy występować w innych sferach, natomiast w przypadku hiperfiksacji z reguły są znacznie mniejsze.

· Impulsywność – trudności w hamowaniu zachowań występują zarówno u osób na spektrum autyzmu jak i u tych z ADHD (Hlavatá, i in., 2018). W ADHD mogą one mieć związek z niecierpliwością, natomiast w spektrum autyzmu może się to objawiać w formie doświadczania silnej złości. To co z zewnątrz może wyglądać na impulsywne przerywanie rozmówcy może wynikać z niezrozumienia sygnałów czy norm społecznych.

· Nadaktywność ruchowa - w ADHD wynika z odczuwania niepokoju ruchowego i służy głównie stymulacji i poprawie uwagi, natomiast w spektrum autyzmu może przyjąć formę powtarzalnych i mimowolnych ruchów o funkcji pobudzającej ale i regulacyjnej lub rozładowującej odczuwane napięcie w zakresie emocjonalnym i zmysłowym. Tego typu zachowania mogą występować u każdego człowieka, na przykład w sytuacjach stresowych przed egzaminem lub ważną rozmową, jednak ich wyższa częstotliwość może świadczyć o neuroatypowości. 

Maskowanie

O ile początek występowania spektrum autyzmu oraz ADHD przypada na okres rozwojowy, nie zawsze jest to zauważane między innymi z powodu maskowania. Może być to przyczyną diagnozy dopiero w okresie dorosłości. Maskowanie jest charakteryzowane jako ukrywanie cech osobowościowych oraz naśladowanie i modyfikacja zachowań, tak żeby lepiej wpisywały się do wymagań sytuacyjnych, często społecznych, jednak nie zawsze. Maskowanie jest strategią częściej stosowaną przez kobiety, jednak tej zależności nie potwierdzają wszystkie badania. Maskowanie może być źródłem stresu i przyczynić się do wykształcenia zaburzeń lękowych, poczucia osamotnienia, a z mniejszym prawdopodobieństwem także do wystąpienia depresji (Alaghband-rad, i in., 2023).

Osoby, które miały zdiagnozowane wyłącznie ADHD stosują maskowanie częściej od osób neurotypowych, za to rzadziej od osób będących wyłącznie na spektrum autyzmu. Badacze zwracają uwagę na konieczność wypracowania nowych narzędzi pozwalających na bardziej uniwersalne badanie maskowania, ponieważ obecne są silniej skoncentrowane na maskowaniu typowym w spektrum autyzmu, co może wyjaśniać rozbieżności wyników (Putten, i in, 2023).

Bibliografia

Alaghband-rad, J., Hajikarim-Hamedani, A., & Motamed, M. (2023). Camouflage and masking behavior in adult autism. Frontiers in Psychiatry, 14(14). https://doi.org/10.3389/fpsyt.2023.1108110

Hlavatá P., Kašpárek T,, Linhartová P., Ošlejšková H., Bareš M. (2018). Autism, impulsivity and inhibition a review of the literature. Basal Ganglia, 14, 44–53. https://doi.org/10.1016/j.baga.2018.10.002

Hours, C., Recasens, C., Baleyte, J.-M. (2022). ASD and ADHD comorbidity: What are we talking about? Frontiers in Psychiatry, 13(837424). https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.837424

van der Putten, W. J., Mol, J., Groenman, A. P., Radhoe, T. A., C. Torenvliet, Rentergem, van, Geurts, H. M. (2024). Is camouflaging unique for autism? A comparison of camouflaging between adults with autism and ADHD. Autism Research. https://doi.org/10.1002/aur.3099