Depresja sezonowa w ADHD

Okres jesienno-zimowy dla wielu osób jest początkiem wystąpienia sezonowych zaburzeń afektywnych. Wśród osób z ADHD ryzyko wystąpienia depresji jest zauważalnie wyższe niż u osób neurotypowych. Dlatego warto monitorować zmiany w swoim stanie psychicznym.

Czym jest ADHD?

Zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD od ang. attention deficit hyperactivity disorder) według klasyfikacji medycznych uważany jest za zaburzenie neurorozwojowe. Charakteryzuje się następującymi objawami:

• Deficyt uwagi – łatwe rozpraszanie, trudności z dłuższą koncentracją, częste zapominanie

• Nadpobudliwość psychoruchowa - duża potrzeba ruchu lub niepokój ruchowy przy braku aktywności,

• Impulsywność – trudności w kontrolowaniu emocji, przerywanie innym, impulsywne podejmowanie decyzji

  
  

Pierwotnie ADHD uznawane było za zaburzenie występujące u dzieci – głownie chłopców. Obecnie wiadomo, że mimo początku występowania objawów w dzieciństwie dotyczy ono również osób dorosłych oraz kobiet w podobnym stopniu co mężczyzn. Badania nad ADHD skupiały się częściej na objawach typowych dla mężczyzn i chłopców, co prowadziło do mniejszej reprezentacji kobiet i dziewczynek. Brakowało w mich między innymi uwzględnienia werbalnych objawów nadaktywności. Ponadto u kobiet częściej obserwuje się maskowanie swoich objawów przed otoczeniem. Inną przyczyną tego stanu są mniej zewnętrznie widoczne zachowania nadaktywne u kobiet oraz współwystępujące zaburzenia lękowe i depresyjne (Hinshaw, i in., 2021). Trudności wynikające z ADHD mogą dotyczyć: edukacji, kontaktów społecznych, bliskich relacji, pracy, samooceny oraz czasu wolnego i zainteresowań.

Czym jest depresja?

Depresja jest afektywnym zaburzeniem nastroju charakteryzującym się:

• Utrzymującym się okresem obniżonego nastroju

• Utratą zainteresowań i zmniejszeniem odczuwania przyjemności

• Zmęczeniem oraz obniżonym poziomem energii

  
  

Tym objawom mogą towarzyszyć inne, takie jak:

• Zaburzenia snu

• Osłabiona koncentracja

• Zmniejszony apetyt

• Obniżenie pewności siebie

• Myśli i zachowania samobójcze

• Poczucie winy

  
  

Depresja może mieć charakter przewlekły, a także nawracający, może też[KM3]  różnić się nasileniem. Łagodniejszym w przebiegu, ale dłużej utrzymującym się typem depresji jest dystymia. W trakcie jej występowania mogą się pojawiać epizody depresyjne oraz krótkie okresy lepszego samopoczucia.

Depresja sezonowa

Sezonowe zaburzenia afektywne (SAD) nie są jednostką zaburzenia, ale opisem sezonowego występowania objawów zaburzeń nastroju. Pojęcie odnosi się do okresu nasilenia objawów depresyjnych oraz następującego ich ustania lub zmianę w stronę epizodu manii (wyraźnie podwyższonego nastroju oraz impulsywności) lub hipomanii (o mniejszym nasileniu). W przypadku osób zmagających się z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym – zaburzeniem nastroju charakteryzującym się naprzemiennymi lub mieszanymi epizodami manii, hipomanii oraz depresji. SAD charakteryzuje się zbliżonym okresem nasilenia i ustąpienia objawów w kolejnych latach (Roecklein, 2020). Najczęściej jej początek przypada na okres jesienno-zimowy, a ustąpienie objawów przypada na okres wiosenny. Przyczyn występowania depresji sezonowej szuka się w niedoborze światła słonecznego oraz podwyższonego poziomu melatoniny (hormonu snu).

Współwystępowanie

Wśród osób ze zdiagnozowanym ADHD zaburzenia nastroju stanowią od 27% (Amons, 2006) do nawet 40% (Roh, i in., 2023), z kolei występowanie depresji sezonowej było trzykrotnie wyższe niż wśród osób neurotypowych i wynosiło 10 %, natomiast słabiej nasilone objawy poniżej progu klinicznego wynosiły 12% (Dora, i in., 2016). Różnice w częstości występowania depresji sezonowej można tłumaczyć sezonowymi zaburzeniami snu. Wśród kobiet z ADHD depresja jest nawet 2,5 razy częstsza niż wśród mężczyzn z ADHD (Biederman, 2008).

Mechanizmy powstawania depresji u osób z ADHD

Wiele z objawów ADHD w sferach relacyjnych, zawodowych, emocjonalnych, pamięciowo-uwagowych może przyczynić się do większego ryzyka wystąpienia depresji. Trudności wynikające z problemów z uwagą i impulsywnością w funkcjonowaniu codziennym mogą przyczynić się do obniżenia: samooceny, nastroju, pewności siebie. Wśród nich możemy wyróżnić na przykład:

• Trudności z podejmowaniem decyzji

• Trudności pamięciowe

• Gorsze jakościowo relacje interpersonalne

• Mniejszą satysfakcję z życia zawodowego, osobistego oraz społecznego

• Wyższe ryzyko bezrobotności

  
  

Cechami wspólnymi między depresją a ADHD są:

• Osłabiona koncentracja uwagi

• Trudności pamięciowe

• Trudności w kończeniu zadań

(Katzman, i in., 2017)

Wystąpienie epizodu depresyjnego może dodatkowo nasilić odczuwane objawy i negatywnie wpłynąć na codzienne funkcjonowanie oraz nastrój.

W biologicznych modelach współwystępowanie depresji można wyjaśnić podobnym działaniem genów receptorowych serotoniny i dopaminy - neuroprzekaźników istotnych w obrazie medycznym zarówno ADHD jaki i depresji (Levitan, 2002). W okresie jesienno-zimowym nieprawidłowe działanie wspomnianych neuroprzekaźników może być wywołane niedoborem światła i zmienionym okresem cyklu snu i czuwania.

Leczenie depresji wśród osób z ADHD

Leczenie depresji przynosi najlepsze efekty w połączeniu psychoterapii oraz farmakologii w kierunku zarówno ADHD jak i depresji (Katzman, i in., 2017). Wśród metod leczenia depresji sezonowej wyróżnia się fototerapię, mającą na celu uzupełnienie niedoboru światła. Istnieją badania potwierdzające jej skuteczność, jednak potrzeba kolejnych badań na większą skalę potwierdzających skuteczność metody (Chen, i in., 2024).

Ponadto sam fakt postawienia diagnozy i jej akceptacji może mieć charakter chroniący przed wystąpieniem depresji u osób, które obwiniały się o przeszłe niepowodzenia wynikające z ADHD (Young, i in., 2008).

Jeśli zauważasz wymienione objawy u siebie lub bliskich Ci osób zwróć się o pomoc do lekarza psychiatry oraz psychologa. Istnieją również formy bezpłatnej pomocy psychologicznej dla osób dorosłych:

Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym

czynny całodobowo, 7 dni w tygodniu

800 70 2222

Oraz bezpłatne formy wsparcia dla osób LGBTQIA+:

Lambda Warszawa

Telefon Zaufania dla osób LGBT i ich bliskich

czynny od poniedziałku do piątku w godzinach 18.00–21.00+48 22 628 52 22

Poradnictwo psychologiczne

zapisy od poniedziałku do piątku w godzinach 16.00–18.00

+48 22 628 52 22

Telefon Zaufania Dla Dzieci i Młodzieży

czynny całodobowo, 7 dni w tygodniu

116 111

Bibliografia

Amons, P. J. T., Kooij, J. J. S., Haffmans, P. M. J., Hoffman, T. O., Hoencamp, E. (2006). Seasonality of mood disorders in adults with lifetime attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). Journal of Affective Disorders, 91(2-3), 251–255. https://doi.org/10.1016/j.jad.2005.11.017

‌Biederman, J., Ball, S. W., Monuteaux, M. C., Mick, E., Spencer, T. J., McCreary, M., Cote, M., Faraone, S. V. (2008). New Insights Into the Comorbidity Between ADHD and Major Depression in Adolescent and Young Adult Females. Journal of the American Academy of Child Adolescent Psychiatry, 47(4), 426–434. https://doi.org/10.1097/chi.0b013e31816429d3

Hinshaw, S. P., Nguyen, P. T., O’Grady, S. M., Rosenthal, E. A. (2021). Annual research review: Attention‐deficit/hyperactivity disorder in girls and women: Underrepresentation, longitudinal processes, and key directions. Journal of Child Psychology and Psychiatry 63(4), 484–496. https://doi.org/10.1111/jcpp.13480

‌Katzman, M. A., Bilkey, T. S., Chokka, P. R., Fallu, A., Klassen, L. J. (2017). Adult ADHD and Comorbid disorders: Clinical Implications of a Dimensional Approach. BMC Psychiatry, 17(1). https://doi.org/10.1186/s12888-017-1463-3

R.D. Levitan, M. Masellis , V.S. Basile , R.W. Lam , U. Jain , A.S. Kaplan , S.H. Kennedy, G. Siegel , M.L. Walker , F.J. Vaccarino , J. L. Kennedy. (2020). Polymorphism of the serotonin-2A receptor gene (HTR2A) associated with childhood attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in adult women with seasonal affective disorder. Journal of Affective Disorders ,71, 230–233.

Young, S., Bramham, J., Gray, K., Rose, E. (2008). The Experience of Receiving a Diagnosis and Treatment of ADHD in Adulthood. Journal of Attention Disorders, 11(4), 493–503. https://doi.org/10.1177/1087054707305172