HIV/AIDS - queerowa historia i współczesna profilaktyka

Od 16. maja odbywa się Wiosenny Europejski Tydzień Testowania w Kierunku HIV, a w trakcie jego trwania, 18 maja, obchodzimy Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zmarłych na AIDS. Pomyślałam, że temat ten nie pojawia się w przestrzeni publicznej często, a jednak mocno łączy się z queerową tożsamością i historią - i być może z tej okazji warto go tu przybliżyć.

Bez znajomości współczesnej historii, połączenie między kryzysem AIDS oraz społecznością osób LGBTQ+ może się wydawać nieoczywiste. Jednak właśnie ten kryzys przyczynił się w latach 80’ i 90’ do dodatkowego stygmatyzowania osób queer oraz innych osób nienormatywnych oraz do ogromnej skali śmierci, którym można było zapobiec. Ostatecznie współczesne badania nad wirusem HIV oraz wywoływanym przez nie AIDS, leki oraz dostępność darmowych testów są wynikiem pracy i działań niezliczonych aktywistów, protestującym wobec obojętności władzy wobec kryzysu zdrowia publicznego. 

Zacznijmy od definicji 

Skróty HIV i AIDS występują razem tak często, że czasem trudno zrozumieć które z nich to które, stąd krótkie wyjaśnienie. HIV (z ang. human immunodeficiency virus, pl. ludzki wirus niedoboru odporności) to nazwa wirusa - patogenu po zarażeniu którym nieleczona osoba zaczyna chorować na AIDS (ang. acquired immune deficiency syndrome) czyli zespół nabytego niedoboru odporności. Czas inkubacji HIV - czyli droga od zakażenia się nim przez seks lub krew, do momentu w którym wirus zacznie dawać zauważalne objawy - trwa bardzo długo, nawet wiele lat. 

Konsekwencją tego długiego czasu inkubacji jest więc także narażenie na zarażenie kolejnych osób, zwłaszcza gdy HIV przechodzi w fazę utajoną (bezobjawową). Oznacza to, że warto samej_mu badać się na obecność HIV lub wymagać od osób z którymi mamy kontakty seksualne aktualnych badań, nawet jeśli wydaje się, że wszystko jest w porządku. 

Historia kryzysu AIDS i polityki w Stanach Zjednoczonych 

Choć o kryzysie zapadalności na AIDS w latach 80’ i 90’ mówiono globalnie, a okres ten zapisał się w historii jako pandemia, z punktu widzenia queerowej historii, najważniejsze wydarzenia miały miejsce właśnie w USA. Stanowiło ono wtedy w tej sprawie autorytet i kulturowy wyznacznik tego, jak do tej choroby i do tego kryzysu “należy” podchodzić. 

Choć pierwsze przypadki zakażenia HIV miały miejsce już w latach 50’, rozpoznawalność skutków AIDS przypadła na rok 1981 i miała miejsce w szczególności w Nowym Jorku, Los Angeles i San Francisco. Grupą osób u których rozpoznawano te skutki byli przede wszystkim homoseksualni młodzi mężczyźni. Ze względu na to oraz na zidentyfikowanie dróg zakażenia przez wymianę krwi lub drogą płciową, do AIDS szybko przylgnęła łatka “choroby gejów, ćpunów i kurew”. Skojarzenie to było na tyle silne, że pierwszą nazwą nadaną AIDS było właśnie GRID (z ang. gay-related immune deficiency, pl. zespół niedoboru odporności gejów). Dopiero w roku 1982, kiedy lekarze i naukowcy wśród grupy osób u których rozpoznano AIDS zaczęli zauważać osoby z innych grup, nazwę zmieniono. 

Czasy światowego kryzysu AIDS przypadły na moment w którym urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych objął Ronald Reagan w latach 1981-89. Jego odpowiedź na ten kryzys - czy raczej jej brak - jest do dziś potępiany przez aktywistów i społeczność osób LGBTQ+. Nie ma jasnej odpowiedzi co do powodu tego braku działań, jednak intencje które przypisuje się ówczesnej władzy wahają się od paraliżu, przez ignorancję, po homofobię. Ponieważ AIDS było postrzegane jako choroba dotykająca przede wszystkim osób marginalizowanych i społecznie nieprzystających, jak mężczyźni mający stosunki seksualne z innymi mężczyznami, osoby pracujące seksualnie lub uzależnione, przyjęło się postrzegać AIDS jako formę “kary bożej” i zasłużony los dla tych, którzy umierają w wyniku kryzysu. W przestrzeni publicznej posuwano się nawet do komentarzy, że cyt. “po co coś z tym [kryzysem] robić, skoro w jego wyniku umierają tylko odpowiedni [niepożądani] ludzie?”. 

Dyskryminacja wobec osób zarażonych HIV i chorujących na AIDS oraz aktywizm na rzecz powstrzymania kryzysu

Wynikiem tej narracji oraz połączonych z nią stereotypowych mitów na temat przenoszenia się wirusa była stygmatyzacja osób, które były postrzegane jako “mogące być chore lub zakażone”. Spowodowało to ogromną falę zarówno aktów przemocy wobec osób LGBTQ+,  oraz wykluczenia chorych z życia społecznego. Chorym często odmawiano dostępu do opieki medycznej lub usług medycznych, wstępu do szpitali lub godnego pochówku powołując się na obawy przed zarażeniem. Jednocześnie, oprócz tych niesprzyjających czynników, wiele osób było dodatkowo narażonych stres w wyniku utraty bliskich w związku epidemią - rodziny, osób partnerskich czy przyjaciół. 

Ponieważ w kryzysach w najtrudniejszej sytuacji znajdują się osoby z i tak niewielkim dostępem do instytucjonalnych zasobów - o niskim statusie społeczno-ekonomicznym i/lub dodatkowo dyskryminowane - w szczególnie trudnej sytuacji znalazły się kobiety, osoby migranckie oraz nie-białe. Ze względu na i tak mniejszą dostępność do opieki medycznej lub edukacji na rzecz prewencji zakażenia, a co z tego wynika, także większej skali kryzysu, to właśnie wśród tych grup można dziś szukać pierwszych i najprężniej działających grup aktywistów na rzecz przeciwdziałania epidemii HIV/AIDS. To między innymi dzięki ich pracy rozpowszechniano informacje o możliwych sposobach zakażenia, zachęcano i wskazywano sposoby na bezpieczniejszy seks oraz naciskano polityków by wprowadzili zmiany prawne w systemie opieki zdrowotnej. 

Współczesna profilaktyka

Obecnie nie istnieje sposób na całkowite usunięcie HIV z organizmu gdy dojdzie już do zakażenia. Jednak elementem profilaktyki jest przede wszystkim przeciwdziałanie zarażeniu wirusem lub kontrolowanie jego poziomu w organizmie, zanim wywoła AIDS. Mimo, że śmiertelność nieleczonego zakażenia HIV wynosi 90%, obecnie długość życia osób, które odpowiednio wcześnie rozpoczną leczenie nie odbiega od przeciętnej. 

Pierwszą zasadą profilaktyki HIV jest przede wszystkim unikanie zakażenia. Istnieją trzy możliwe drogi zakażenia HIV - przez kontakty seksualne, krwiopochodna oraz wertykalna, czyli taka w której osoba zaraża dziecko w czasie ciąży, porodu lub karmienia piersią. 

Pierwszą formą profilaktyki jest więc zabezpieczanie się podczas zachowań ryzykownych tj. używanie sterylnych igieł, stosowanie prezerwatyw lub unikanie zachowań ryzykownych. Jeśli dana osoba jest narażona na ryzyko zarażenia, może skorzystać z tzw. PrEP (ang. pre-exposure prophylaxis, pl. profilaktyka pre-ekspozycyjna) czyli kombinacji leków antyretrowirusowych, których regularne stosowanie zmniejsza ryzyko zakażenia HIV. Z kolei, jeśli doszło do sytuacji ryzykownej można skorzystać z PEP (ang. post-exposure prophylaxis, pl. profilaktyka poekspozycyjna) w najbliższym szpitalu zakaźnym oferującym taką możliwość. Przy stosowaniu PEP ważne jest jednak, by zrobić to jak najszybciej, najlepiej do 3 godzin po zaistnieniu sytuacji ryzykownej - po 48 godzinach na skorzystanie z takiej opcji jest już za późno. 

Z kolei profilaktyka AIDS związana z kontrolowaniem poziomu wiremii (czyli ilości wirusa) we krwi. Regularne badania lekarskie oraz przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami, są w stanie obniżyć jej poziom do bardzo niskich wartości, co sprawia że osoba jest znacznie mniej narażona na rozwinięcie AIDS oraz zmniejsza ryzyko zarażenia innych osób. To samo dotyczy profilaktyki osób podczas okresu ciąży, porodu oraz karmienia piersią. 

Kiedy warto przebadać się na HIV

W Polsce testowanie w kierunku HIV jest dostępny anonimowo, bezpłatnie i bez skierowania. Ze względu na bardzo powolny rozwój wirusa i jego niewielkie natężenie we krwi przez pierwsze tygodnie od zakażenia, test warto wykonać dwukrotnie, tj. zależnie od generacji używanego testu po sytuacji ryzykownej oraz ponownie po kolejnych kilku lub kilkunastu tygodniach. 

Jeśli nigdy nie badałeś_aś się na HIV, z warto to zrobić, nawet gdy pozostajesz w monorelacji. 

Szczególnie ważne jest aby wykonać takie badania, jeśli miałeś_aś:

• kontakt z cudzą krwią na uszkodzonej skórze lub błonach śluzowych

• robiony tatuaż lub piercing sprzętem o którym podejrzewasz, że mógł być niesterylny

• zastrzyki z jakichkolwiek substancji, a ktoś używał igły przed tobą

• kontakty seksualne z osobą, która nigdy nie wykonywała testu na HIV

• kontakty seksualne w których nie zabezpieczyli_łyście się prezerwatywą lub doszło do jej uszkodzenia

• kontakty seksualne z osobą, która przyjmowała zastrzyki lub ma zawodowo kontakt z obcą krwią

• kiedykolwiek epizod utraty kontroli nad swoim zachowaniem, w których mogło dojść do zachowań ryzykownych. 

Test można wykonać w najbliższym Punkcie Konsultacyjno-Diagnostycznym. Ich lista znajduje się na stronie internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS https://aids.gov.pl/pkd/

Jeśli masz jakiekolwiek dodatkowe pytania, które chcesz zadać, pod numerem 800 888 448 od poniedziałku do piątku w godzinach 9-21:00 funkcjonuje telefon zaufania ds. HIV/AIDS. 

Radosnego maja i stay safe ✌️